Logopedia dla rodziców

Przed podjęciem terapii logopedycznej rodzice najczęściej pytają się czy ich dziecko poprawnie wymawia daną głoskę, czy jego wymowa jest adekwatna do jego wieku.
Rozwój mowy dziecka wg Z. Dołęgi (2003)
Niemowlę:

• dźwięki gardłowe;
• pojawiają się głoski tylnojęzykowe [k, g], wargowe [i], przedniojęzykowe [d, t, p, b]

– pojedyncze lub w połączeniu z samogłoską: i, u, a;

• w 7,8 miesiącu życia pojawia się [p, b, t, ,d, k, g, l];
• pojawia się języczkowe [r] i tylnojęzykowe [n] oraz różne mlaski i dźwięki wydawane na wdechu.

Jedno- i dwulatek:

• wszystkie samogłoski ustne: a, e , i, o, u, y;
• wymawia spółgłoski: p, b, t, d, k, g, n, l, ł, m;
• wymawia półsamogłoskę [j].

Trzylatek:

• wymawia prawie wszystkie głoski oprócz przedniojęzykowo-zębowych [s, z, c, dz] i dziąsłowych [sz, ż, cz, dż], które są zastępowane przez [ś, ź, ć, dź];
• dziecko nie wymawia [r] lub zamienia je na [j, l, ł];
• może zamieniać [f] na [h] oraz [ł] na [w];
• wymawiane są wszystkie samogłoski, choć mogą być odstępstwa, np. a-o, e-a, i-y;
• dziecko wymawia głoski wargowe [ p, b, m]; wargowo-zębowe [f, w]; środkowo-językowe [ś, ć, ź, dź, ń]; tylnojęzykowe [k, g]; szczelinowe [h], przedniojęzykowo-dziąsłowe [l];
• czasami pojawiają się [j, l], rzadko [s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż].

Czterolatek:

• pojawiają się [s, z, c, dz];
• w dalszym ciągu może występować zamiana [sz, ż, cz, dż] na [s, z, c, dz];
• może pojawić się [r], ale brak poprawnej realizacji nie powinien niepokoić.

Pięciolatek:

• zaczynają występować [sz, ż, cz, dż].

Sześciolatek:

• artykulacja jest już w zasadzie ustalona, choć głoska [r] we właściwej realizacji przedniojęzykowo-zębowej powinna być prawidłowo wypowiadana w 8 roku życia.

 
O wadach wymowy mówimy, gdy odbiega ona od normy przyjętej w języku, którym posługuje się dziecko. Dziecko w normie intelektualnej najczęściej posyłane jest na terapię logopedyczną z powodu nieprawidłowego wymawiania jednej lub wielu głosek. Najczęściej występuje niewłaściwe wymawianie głosek:

• głoski detalizowane: wyróżniamy trzy szereg ciszący ś, ź, ć, dź; syczący s, z, c, dz;  szumiący sz, ż, cz, dż, określone jako seplenienie;
• głoska „r”, określone jako reranie;
• głoski „k, g”, „k” zamieniane na „t”, „g” zamieniane na „d”.

Zamiana głosek nazywana jest substytucją. Opuszczanie głosek trudnych w wymowie elizją. Nieprawidłowa wymowa głosek to dyslalia. Bezdźwięczność polega na wymowie głosek dźwięcznych bezdźwięcznie, czyli bez drgań wiązadeł głosowych, najczęściej spowodowane zaburzeniem słuchu fonematycznego. 
 
Proponowane ćwiczenia 
Przedszkolaki powinny zacząć od ćwiczeń oddechowych, do których można zaliczyć:
różnicowanie wdechu i wydechu;
wydłużanie fazy wydechowej;
powtarzanie ciągu samogłosek lub sylab na jednym wydechu,
dmuchanie na różne przedmioty np. pióro,
ogrzewania dłoni własnym oddechem;
liczenie do dziesięciu na jednym wydechu;
gra na instrumentach wymagających dmuchania jak harmonijka, flet,
rozpoznawanie charakterystycznych zapachów,
wyciąganie rąk przed siebie przy wydechu, natomiast przy wdechy przyciąganie rąk do siebie,
puszczanie mydlanych baniek,
mówienie szeptem.
Po ćwiczeniach oddechowych można przejść do ćwiczeń rytmu, tempa, do których zaliczamy: wystukiwanie rytmu instrumentami, dłońmi oraz zabawy z muzyką, gdzie zmiany tempa muzyki powodują zmiany w tempie ruchu.
Ćwiczenia fonacyjne:
- mruczenie,
- wypowiadanie samogłoski bez przerwy, z przerwami, wolno, szybko, wolno - szybko, głośno, cicho, głośno - cicho, zaczynamy głośno i stopniowo ściszamy wypowiadaną głoskę, nadawanie intencji wypowiadanych zdań w różnych trybach;
- śpiewanie piosenek.
Ćwiczenia słychu:
- odróżnianie dźwięków tj. mowa ludzka, odgłosy zwierząt, natury, instrumentów, środków transportu;
- lokalizowanie źródła, natężenia, barwy dźwięku;
- powtarzanie usłyszanych dźwięków np. wygrywanie ich na bębenku, naśladowanie głosów zwierząt;
- wyklaskiwanie usłyszanego rytmu;
- odnajdywanie wyrazów rozpoczynających się na daną głoskę;
- słuchowa analiza i synteza wyrazów;
- rozróżnianie wyrazów podobnych brzmieniowo;
- odróżnianie głosek opozycyjnych (różniących się jedną cechą dystynktywną);
- rozpoznawanie głosek znajdujących się na początku wyrazu.
Ćwiczenia logorytmicze oparte są przede wszystkim na rytmie, wspomagają one pracę całego ciała, koordynują jego ruchy, pogłębiają świadomość własnego ułożenia ciała, doskonalenia kontroli nad nim. Ruch wspiera odpowiednio dobrana muzyka. Ćwiczenia prowadzone są w formie zabawy np. "Muszki latają, pająk idzie".
Ważne są ćwiczenia narządów artykulacyjnych:
·    język (podczas artykulacji powinien znajdować się wewnątrz jamy ustnej, ponieważ żadna głoska nie powstaje gdy język znajduje się poza jamą ustną)
-mlaskanie, klaskanie jak konik;
-wysuwanie i cofanie języka;
-oblizywanie warg z zewnątrz i wewnątrz;
- unoszenie języka do warg na zewnątrz oraz do podniebienia wewnątrz;
-zwijanie języka, dotykanie się jego brzegami;
-dotykanie czubkiem języka kącików warg, nosa, brody;
-naciskanie językiem na policzek,
- językiem czyści zęby od wewnętrznej strony;
- językiem liczy zęby;
- pokazywanie językiem jak kotek pije mleko;
- przyklejenie do górnego wałka dziąsłowego wewnętrznego opłatka i próby ściągnięcia go językiem, nałożenie kawałka opłatka na czubek języka i przyklejanie tego opłatka za pomocą języka do górnego wałka dziąsłowego wewnętrznego;
- nadawanie różnych kształtów języka na zewnątrz jamy ustnej: płaskiego (łopata) wąskiego (grot strzały), płaskiego z podniesionym  czubkiem (łyżka).
Podczas ćwiczeń żuchwa powinna być nieruchoma.
·    warg:
-"strojenie min";
- zaciskanie warg;
- robienie na przemian dzióbka (tak jak do całusa) i szerokiego uśmiechu przy zamkniętych ustach (rozciąganie warg);
- masowanie rozciągniętych warg
- dmuchanie na płomień świecy;
- dmuchanie baloników;
- puszczanie baniek mydlanych;
- przenoszenie powietrza z jednej strony policzków na drugą przy zamkniętych ustach;
- wdychanie dużej ilości powietrza i szybkie, stopniowe wypuszczanie go na zewnątrz;
-rysowanie trzymając ołówek w ustach po śladzie;
- udawanie ryby;
- wypowiadanie samogłosek wydłużając ich brzmienie;
-gwizdanie;
- zakładanie wargi jednej na drugą.
·    podniebienia miękkiego:
- ziewanie;
- chrapanie;
- płukanie gardła np. jak to czynimy po umyciu zębów;
            - ssanie cukierka;
- kaszlenie.
·    żuchwy:
     - gryzienie żelków;
           - wysuwanie w tył i przód żuchwy;
          - ruszanie żuchwą na boki oraz pionowo i poziomo;
          - pokazywanie jak żuje krowa;
         - ręką przytrzymujemy żuchwę i ciągniemy w dół i do góry.
Należy sprawdzić czy wykonywane ćwiczenia są precyzyjne i zgodne z poleceniem.
 
W wieku przedszkolnym dzieci najsprawniej mogą korygować występujące wady wymowy, ponieważ w późniejszym okresie utrwalają się błędne formy tych zaburzeń mowy.

Ćwiczenia logopedyczne dla dzieci przedszkolnych
1. Ćwiczenia słuchowe – stanowią one bardzo ważną grupę ćwiczeń logopedycznych, ponieważ często opóźnienia czy zaburzenia rozwoju mowy pojawiają się na skutek opóźnień rozwoju słuchu fonematycznego/ tzw. słuchu mownego/. Stymulując funkcje słuchowe przyczyniamy się do rozwoju mowy dziecka. 
 
Przykłady dla dzieci młodszych: 
„ Co słyszę?” – dzieci siedzą z zamkniętymi oczami i nasłuchują, rozpoznają odgłosy dochodzące z sąsiedztwa, ulicy.
„ Zgadnij, co wydało dźwięk?” – uderzanie pałeczką w szkło, fajans, metal, kamień, drewno itp. Toczenie różnych przedmiotów po podłodze / np. piłki, kasztana, kamienia/, rozpoznawanie odgłosu przez dzieci.
Rozpoznawanie różnych przedmiotów w zamkniętym pudełku po wydawanym odgłosie – groch, kamyki, gwoździe, cukier, kasza itp.
Uderzanie o siebie klockami, łyżeczkami, garnuszkami; uderzanie łyżeczką o pustą szklankę, o szklankę z wodą, klaskanie, darcie papieru, gniecenie papieru, przelewanie wody( z wysokości, z niska), drapanie po szkle, papierze, stole.
Rozpoznawanie głosu, szmeru, źródła dźwięku – miejsca, kierunku, odległości, ilości dźwięków (dużo- mało), głośności ( cicho – głośno).
Szukanie ukrytego zegarka, radia, dzwoniącego budzika.
Rozróżnianie i naśladowanie głosów zwierząt: kota, psa, krowy, kury, koguta, kaczki, gęsi itp.
Rozróżnianie odgłosów pojazdów: samochodu, pociągu, motoru, traktora itp.
Rozpoznawanie po dźwięku różnych urządzeń domowych, np. odkurzacz, mikser, suszarka, pralka itp.
Przykłady dla dzieci starszych: 
Wyróżnianie wyrazów w zdaniu. ( stawiamy tyle klocków, rysujemy tyle kółeczek, klaszczemy tyle razy ile słów słyszy dziecko w wypowiadanym zdaniu).
Wydzielanie sylab w wyrazach poprzez wystukiwanie sylab, wyklaskiwanie, badanie ile razy opadnie żuchwa / na ręce/ przy wybrzmiewanie sylab.
Nazywanie obrazków – dziecko kończy wyraz po pierwszej sylabie wypowiedzianej przez logopedę, nauczyciela, rodzica, a potem odwrotnie – dziecko zaczyna.
Dzielenie na sylaby imion dzieci / na początku łatwych/.
Wyszukiwanie imion dwu- i trzysylabowych.
Wyszukiwanie słów z podaną przez nauczyciela sylabą.
Rozpoznawanie określonej sylaby w rozsypance sylabowej, np. ba, pa, ta, da, la, ra.
Wyszukiwanie imion rozpoczynających się od samogłoski, następnie od podanej spółgłoski.
Wydzielanie spółgłosek nagłosowych przez przedłużanie nagłosu, np. ssssamolot, szszszafa. Przy pomocy ilustracji – wyszukiwanie przedmiotów, których nazwy rozpoczynają sią na daną głoskę.
Wydzielanie spółgłoski wygłosowej.
Dzielenie na głoski łatwych a następnie coraz trudniejszych słów.
Ćwiczenia z paronimami: bułka – półka, domek –Tomek, koza – kosa itp.
Rozróżnianie mowy prawidłowej od nieprawidłowej
 


LOGOPEDYCZNE WIERSZYKI I RYMOWANKI DO UTRWALANIA GŁOSEK SZUMIĄCYCH,
SYCZĄCYCH, CISZĄCYCH, [L], [R] ORAZ [K], [G]”.

„Gąseczki” - L. Krzemieniecka
Nad rzeczkę wartką drepce gąska z dziatwą.
Żółte nóżki ma. Gęgu- gęgu- ga.
Woda jest nagrzana, więc lekcję pływania matka gąskom da.
Gęgu- gęgu - ga. Płyną gąski rzeczką ze swoją mateczką.
Las nad rzeką gra: Gęgu- gęgu- ga.
 
„Kran" W.Chotomska
Myła ręce jakaś gapa,
kap, kap, kap.
Poszła,a kran dalej kapał,
kap, kap, kap.
Wczoraj kapał i dziś kapie:
kap, kap, kap.
I źle myśli o tej gapie,
kap, kap, kap!
To przez gapę kran ma katar,
kap, kap, kap.
Taki katar to jest strata!
Kap, kap, kap.
Bo te krople- to są grosze,
kap, kap, kap.
Grosz za groszem z wodą poszedł,
kap, kap, kap.
Co tu robić? Gapa nie wie,
kap, kap, kap.
A więc my powiemy gapie:
“Dokręć kran!”
O, już nie kapie!
 
„Trzy kurki” S. Rostworowski – utrwalenie głoski „r” 
Wyszły w pole kurki trzy
i gęsiego sobie szły.
Pierwsza z przodu,
w środku druga, trzecia z tyłu,
oczkiem mruga.
I tak sznurkiem kurki
trzy,
raz dwa, raz dwa, w pole szły...
 
GŁOSKI SZUMIĄCE
( SZ, Ż, CZ, DŻ).


„Lato” J. Nowak
Szumi, szumi woda, szumi, szumi las,
szumią, szumią pola lato wita nas.
Szumi, szumi woda, szumi, szumi las,
szumią, szumią pola wiatr ochłodzi nas.



 „Szalik” K. Szoplik
Zimą, kiedy szron na szybach
i śnieżne zaspy wkoło,
z szuflady wygląda szalik;
patrzy na ciebie wesoło.
Szukasz go na dnie szafy,
w koszyku, pod poduszkami,
a on napuszony patrzy między innymi szalami.
Nie może się już doczekać,
kiedy nim szyję okręcisz
i wyjdziesz na podwórko
na łyżwach się pokręcisz.

„Liski”
Leży w norce lisek. Stoi obok żona.
Wygraża mu łapką, bo jest obrażona.
Co włożę do garnka, gdy pusta spiżarka.
Żywo! Wstawaj, mój panie, i na polowanie.
 
„Żubr” J. Brzechwa

Pozwólcie przedstawić sobie,
pan żubr we własnej osobie.
No, pokaż się, żubrze.
Zróbże minę uprzejmą, żubrze.
 
„Żyrafa” J. Brzechwa - również do utrwalenia głoski „r”
Żyrafa tym głównie żyje,
że w górę wyciąga szyję.
A ja zazdroszczę żyrafie,
ja nie potrafię.

 
„Entliczek- pętliczek” Jan Brzechwa - również do utrwalenia głoski „r”
Entliczek-pętliczek, czerwony stoliczek,
a na tym stoliczku pleciony
koszyczek,
w koszyczku jabłuszko, w jabłuszku robaczek,
a na tym robaczku zielony kubraczek...


„Gawron” R. Pisarski - również do utrwalenia głoski „r” 

Czarny gawron czarny, czarne piórka ma,
czarny ma ogonek, czarne skrzydła dwa.
Czarny gawron czarny, czarne dzieci ma!
Co im na śniadanie dzisiaj rano da?...   

„Dżungla”
Co to jest dżungla? Dziki las.
Wejdźmy do dżungli jeden raz.
Jakiś ptak
gwiżdże pośród drzew.
Oj, coś się skrada! - Może lew?


„Dżdżownica”
Dżdżownica to stworzenie.
Mieszka głęboko w ziemi,
drąży tam korytarze,
nikomu się nie pokaże.
I tylko w dzionek dżdżysty
dżdżownicę zobaczymy
Jej ciało długie, śliskie
na chodniku ominiemy.
 
 
GŁOSKI SYCZĄCE
( S, Z, C, DZ).
„Rarytasy Stasia” A. Chrzanowska  - również do utrwalenia głoski „r”
W swoim małym pokoiku
Staś ma mnóstwo smakołyków:
serek wiejski, chleb sojowy,
słodki soczek truskawkowy.
Jest sałatka owocowa,
i rolada kokosowa,
słodki deser sezamowy,
wielki tort marcepanowy,
ostra pasta łososiowa,
galaretka brzoskwiniowa.
Są sardynki, zupa z suma,
ser podlaski i salami,
pyszny sernik z bakaliami,
sękacz, ciastka i ciasteczka,
miska pełna ananasów,
Staś ma mnóstwo rarytasów.

„Skarby” A. Chrzanowska- również do utrwalenia głoski „r”
U Sabiny na stoliku
różnych skarbów jest bez liku:
spinka, kostka, dwa naparstki,
smacznych pestek ze dwie garstki,
smok wawelski papierowy,
serce, słonik plastikowy,
serpentyna i sakiewka
i niebieska chorągiewka.
„Osa” - również do utrwalenia głoski „r”

Bzyka, bzyka mała osa.
Bzyka osa koło nosa.
Co więc zrobię z tym natrętem?
Klasnę w ręce i odpędzę.
„Smutny zamek” K. Szoplik - również do utrwalenia głoski „r”

W zaczarowanym zamku 
za gęstym starym, lasem, 
zamieszkał znany złotnik 
zwał się Zenobiusz Smutasek. 
Smutny był zawsze rano, 
bo dzionek zamglony. 
Smutny był też z wieczora, 
bo był niezwykle zmęczony. 

Smutno było na zamku. 
Zabaw, muzyki brak 
i tylko złoty zegar 
odliczał smutno tik- tak. 



 
GŁOSKI CISZĄCE
( Ś, Ź, Ć, DŹ).


„Miś idzie do przedszkola”  Z. Bronikowska
Miś różowy, miś pluszowy zbuntował się dziś:
chce iść także do przedszkola, tak jak chodzi Krzyś!
Wziął Krzyś misia w obie rączki:
Po co pójdziesz tam?
Będę bawił się wesoło i nie będę sam!
Gdy tak prosisz, to już chyba zabiorę cię dziś.
I tak zaczął do przedszkola chodzić z Krzysiem- miś!



„Głodny ślimak” A. Chrzanowska, K. Szoplik

Pod jesionem ślimak śpi.
O czym głodny ślimak śni?
O cieście z wiśniami?
O plackach z czereśniami?
O kanapkach? O śledziku?
O świeżutkim naleśniku?
O powidłach śliwkowych?
Nie! O pysznych lodach śmietankowych!


„Koźlę” - również do utrwalenia głoski „r”

Grymasiło koźlę- i to źle ! i to źle!
Woda jest za mokra
słonko za gorące.
Za zielona trawa
Rośnie tam na łące.
Aż się koza rozzłościła ,
Koźlę w kącie postawiła.



„W stajni”

Stoi w stajni koło żłobu
źrebię w białe łatki.
Stuka, stuka kopytkami
smutno mu bez matki
Już jest późno. Ciemna nocka.
Świecą gwiazdy na niebie.
Matko, wracaj do źrebiątka,
bo mu źle bez ciebie.


„Nasionka” L. Krzemieniecka

Lećcie nasionka z wiatrem po świecie
może gdzieś w ziemi kącik znajdziecie.
Da wam ziemia kącik mały,
w nim będziecie kiełkowały.


  https://www.youtube.com/watch?v=4D56tKfhbcg

https://www.youtube.com/watch?v=7jZVm-C5BJ8

https://www.youtube.com/watch?v=CD__yjrGZHg

https://www.youtube.com/watch?v=bCJgqnAWyxI

https://www.youtube.com/watch?v=wPP1XMnovzY

https://www.youtube.com/watch?v=Ds-Mz1gMfu4

https://www.youtube.com/watch?v=aR75YM-nQgU

 

Dobrym przykładem jest “Lokomotywa” Juliana Tuwima: