Kącik psychologa

Rozwój sfery emocjonalno-społecznej dzieci w przedszkolu
W przedszkolu dzieci rozwijają swoje umiejętności zarówno emocjonalne jak i społeczne. Powstają różne spontaniczne sytuacje, w których pojawiają się nowe osoby, przedmioty i  otoczenie. Z czasem te nowe okoliczności zostają poznane i stają się codziennością, którą dziecko akceptuje i toleruje a nawet lubi. Zdarza się, że sytuacja nie zostaje zaakceptowana i przebywanie w przedszkolu nie do końca jest dla dziecka przyjemnym odczuciem, w wyniku czego pojawiają się nieprzyjemne emocje, które stają się widoczne w zachowaniu przedszkolaka. Trudności w sferze społecznej mogą powodować problemy w funkcjonowaniu emocjonalnym i odwrotnie.

Trudności w sferze społeczno-emocjonalnej mogą przejawiać się jako:
- wycofanie dziecka z życia społecznego grupy - izolowanie się od grupy, zabawa w pojedynkę, bierne uczestnictwo w życiu grupy raczej jako obserwator, opór dziecka podczas zachęcania do wspólnych zabaw i zajęć,
- skrupulatne, czasem przesadne, wykonywanie zadań przy jednoczesnym dużym napięciu emocjonalnym,
- zamknięcie w sobie i niepewność dziecka, co do swoich możliwości oraz umiejętności,
- niechęć do dzielenia się przeżyciami lub zainteresowaniami,
- poprzez niepowodzenie,zniechęcenie do dalszego działania, obniżenie nastroju, całkowite wycofanie z aktywności,
- niedojrzałość emocjonalna -  nieadekwatne do wieku reakcje emocjonalne - dzieci wówczas przeżywają dane sytuacje w odniesieniu do wcześniejszych etapów rozwojowych (regres). Pojawiają się zachowania agresywne lub lękowe, dzieci mają trudności w panowaniu nad swoimi emocjami, często wykazują negatywne reakcje emocjonalne i mają problem z ich wyciszeniem oraz regulowaniem,
- słabsze poczucie obowiązku,
- brak podporządkowania się określonym regułom oraz poleceniom,
- trudności z samodzielnością - oczekiwanie pomocy przy wykonywaniu podstawowych czynności,
- obniżona motywacja do nauki nowych rzeczy,
- konflikty z pozostałymi dziećmi, najczęściej ze względu na agresywne zachowania, niechęć do zabawy z ustalonymi zasadami, problemy w adaptacji do zmian czy brak otwartości na współpracę i współdziałanie z innymi,
-nadpobudliwość psychoruchowa - zwiększona aktywność fizyczna, ciągła zmiana formy aktywności, trudności w dokończeniu zadania lub zabawy, problemy z koordynacją ruchów, powtarzające się nawyki ruchowe oraz przesadna hałaśliwość w zabawie,
- trudności z koncentracją na jednej czynności - dzieci łatwo rozpraszają się bodźcami z otoczenia i mają trudności w wysłuchaniu opowiadania, spostrzeganiu czy zapamiętywaniu,
- wzmożona emocjonalność, reakcje emocjonalne są impulsywne – powstają szybko i są bardzo silne. Dzieci przejawiają problem z cierpliwością, szybko udzielają odpowiedzi, nie przemyślają ich wcześniej, przerywają wypowiedź innych i nie czekają na swoją kolej.
Jak pomócdzieciom w przypadku zauważenia wyżej wymienionych trudności ?
Dzieci w wieku przedszkolnym potrzebują wsparcia zarówno w sferze społecznej jak i emocjonalnej. Ważne jest, aby pomagać dziecku uwierzyć we własne możliwości, starać się budować jego poczucie wartości oraz pozytywny obraz siebie, a także kształtować umiejętności społeczne i komunikacyjne. Należy podkreślać wymagania oraz pochwały zarówno poprzez słowa jak i gesty, mimikę oraz ton głosu. Pozwala to na wyraźniejsze przekazanie komunikatu. Dzieci są w stanie lepiej zrozumieć co rodzic ma na myśli. Nauka pewnych zachowań w funkcjonowaniu społeczno-emocjonalnym przedszkolaka powinna opierać się na jasnych zasadach, które będą konsekwentnie egzekwowane. Dzieci wiedzą wówczas do czego mają się odnosić, jakie zachowania są pożądane, a jakich należy unikać. Ważne staje się również kształtowanie i rozwijanie samodzielności. Pozwala to na większą zaradność oraz niezależność dzieci co buduje ich poczucie wartości i wzmacnia mocne strony, a także pomaga przy nauce i kształtowaniu umiejętności potrzebnych w codziennym funkcjonowaniu i w dalszym rozwoju społeczno-emocjonalnym. Istotne jest zatem indywidualne podejście do każdego dziecka oraz zwrócenie uwagi na jego mocne strony, które pomogą mu pokonywać pojawiające się problemy i budować poczucie własnej wartości. Należy zwracać uwagę na dokonywane postępy oraz wzmacniać je pozytywnie poprzez pochwały bądź małe nagrody. Dzięki temu praca dziecka zostanie doceniona i będzie ono zmotywowane do dalszych starań.
Przykładowe ćwiczenia oraz zabawy rozwijające umiejętności w sferze społeczno-emocjonalnej:
„Poznajmy emocje” – dzieci opowiadają o nastrojach innych ludzi na bazie ilustracji w książkach, kart przedstawiających dane uczucia bądź zdjęć wyciętych z gazet. Szukają przyczyn emocji przeżywanych przez bohaterów zdjęć i wymyślają jak można zmienić nastrój konkretnej osoby.
„Wyrażanie uczuć mimiką” - dzieci i rodzice oglądają ilustracje z twarzami wyrażającymi różne emocje. Należy wspólnie z dzieckiem nazwać te uczucia, a kiedy już zaznajomi się ze wszystkimi emocjami, wówczas dziecko otrzymuje jedną ilustrację z obrazem twarzy przedstawiającej jakieś uczucie, musi je pokazać, tak by rodzic mógł odgadnąć, co to za emocja. I tak na zmianę, raz rodzic, raz dziecko, można również grać na punkty czy w parach.
„Talerzykowe buźki” – dzieci dostają potrzebne materiały z różnymi emocjami widocznymi na papierowych „buźkach”. Zadaniem jest wycięcie po śladzie elementów z arkusza, przyklejenie ich w odpowiednim miejscu na papierowym talerzyku, a następnie ozdobienie ich w dowolny sposób poprzez doklejenie włosów, np. z bibuły, włóczki, udekorowanie kokardką lub nakryciem głowy. Po zakończeniu „talerzykowych buziek” dzieci nadają im imiona i starają się odgadnąć co mogło sprawić, że ich „buźka” ma taki wyraz twarzy.
„Odznaka emocji” – dzieci dostają karteczki przedstawiające odznaki, które należy dokończyć. Zadaniem jest narysowanie emocji odczuwanej danego dnia. Po skończeniu pracy można przykleić odznakę do ubrania dzieci. W dalszym etapie prowadzona zostaje rozmowa na temat narysowanych emocji i sposobach ich wyrażania. Każdy może przedstawić swoją odznakę i powiedzieć jak się dziś czuje.
„Ułóż i pomyśl” – dzieci otrzymują historyjki obrazkowe w postaci wyciętych kart lub kilkuelementowych puzzli. Zadaniem jest ułożenie kart lub puzzli odpowiednio oraz opowiedzenie co wydarzyło się w danej historii. Należy rozwinąć temat widocznych emocji oraz przyczyn ich powstawania. W przypadku niektórych z nich ważne jest, aby zwrócić uwagę na możliwości radzenia sobie w konkretnych sytuacjach.
„Słoik sposobów na smutek/złość” – dzieci mają ze sobą prawdziwy słój, bądź dostają rysunek słoika. Otrzymują także kartki z wypisanymi sposobami na pojawiającą się złość lub smutek. Można również rozdać dzieciom kartki, na których same narysują podane wcześniej metody radzenia sobie. Po wrzuceniu do słoika lub przyklejeniu kartek na rysunku należy omówić jak można poradzić sobie z trudnymi emocjami, które pojawiają się w naszym życiu i który sposób wydaje się dzieciom najbardziej dla nich odpowiedni.
„Podręczna pomoc” – zadaniem jest ustalenie z dziećmi jak mogą radzić sobie z trudnymi emocjami, myślami lub sytuacjami. Po omówieniu przykładów dzieci dostają kartkę z narysowaną torbą lub pudełkiem bądź prawdziwe pudełko. Ich zadaniem jest narysowanie przedmiotu, który można trzymać w torbie bądź pudełku i sięgnąć po niego, aby pomóc sobie w zmierzeniu się z trudnymi emocjami.
„Emocje” – gra planszowa pogłębiająca wiedzę o sobie oraz o innych, którzy biorą w niej udział. Zadaniem jest jak najszybsze dotarcie do mety i wykonywanie zadań, które można spotkać po drodze. Należy odpowiadać na pytania lub wskazywać odpowiednie reakcje emocjonalne w zależności od podanej sytuacji.
„Pozytywne myśli o sobie” – rozmawiamy z dziećmi na temat pozytywnych myśli. Należy znaleźć jak najwięcej pozytywnych cech oraz sytuacji, których dzieci odpowiednio się zachowywały i otwierały na nowe aktywności. Cechy lub sytuacje można zobrazować poprzez piktogramy, naklejki bądź rysunki i stworzyć plakat z pozytywnymi myślami na swój temat.
„Poznaję siebie” – dzieci otrzymują kartę z miejscami na ich rysunki. Ilustracje należy tworzyć w kółkach, nad którymi napisane są konkretne pytania. Dzieci odpowiadają na pytania, które zadaje osoba prowadząca i rysują odpowiednią rzecz w wyznaczonym miejscu. Pytaniem zadanym może być, np. „Co sprawia, że jestem szczęśliwy?”, „Co mnie smuci/denerwuje?”, „Co lubię jeść?” itp.
„Relaksacje” – dzieci siadają bądź kładą się wygodnie i zamykają oczy. Należy zapewnić wówczas spokojną atmosferę i pozwolić na wyciszenie. Można zastosować gotowe opowiadania czytając je spokojnym głosem lub włączyć w tle relaksacyjną muzykę, która nie spowoduje rozproszenia uwagi.
Opracowała: mgr Adriana Wysocka – psycholog, specjalista psychoterapii uzależnień.